India gam ah mipi kalsuanna pawlkhat ~ Hau Za Cin
Leitung mun tuamtuam ah mipi deihna leh kumpi vaihawmna a kikalh om kha tawntung hi. Gamsung hoihzawkna dinga vaihawmna a om zel hangin khatveivei kumpi sunga mi pawlkhat meetna ding ciang bek na hi thei veve hi. Mi pawlkhat, makai pawlkhat, kumpi meetna ding ahih mawk hangin a thuak ding mipi hi thei kawikawi ahih manin a meet themkhat zong a liakkha kiuhkeuhlo ding mipite in a nan uh, a nolh uh, a deihloh uh a ngeina ahi hi. Mihinga piang khempeuh in ama hoihna ding a theih kei leh ama hoihna ding nangawn a kilakkhiatsak zah dongin a hihna sum thei hi. Tua bang ahih ciangin kua in gum ding hiam?
India gam ah kumpi vaihawmna mipi in a deih kiuhkeuhloh pawlkhat a minthang mahmah leh a kimuhmawhbawl theihloh honkhat om hi. Tawmtawm in ensuk ni.
1. Meghalaya Uranium Mining Kideihlo: Zomi tampi in pilna siamna a sinna khuapi Shillong hi. Shillong pen Meghalaya State khuapi hi. Meghalaya state sungah Nuclear Energy ngahna dingin a kizang Uranium tampi om hi cih kimu hi. Kumpi in Uranium Corporation of India Limited (UCIL) te kiangah to khia dingin phalna pia uh a, Meghalaya state kumpi tawh zong kihona nei khin uh hi. Ahi zongin mipi in Uranium mining pan a ngah ding uh meetna bang om hiam ciin a kan uh ciangin a meetpih ding uh tampi theilo uh a, a meet a tamzaw pen UCIL leh kumpi sungah ulian pawlkhat leh mihau pawlkhat bek hizaw ding cih thei uh hi.
Mipi te tungah thupiang ding bel gamsung kisia ding, uranium tohkhiat hangin kim leh pam (environment) tampi kisia ding, radiation hangin ngasa, gamsa, singteh lohing te kisia ding cih hong theikhia uh hi. Tua bang ding ahih mawk leh mipite adingin a meetpih ding a kigel thei hiam ciin dotna nei uh a, a meet kihawm dan ding themkhat kikhek leh mipi in zong a phattuampih ding uh om thei ding hihtuak hi. Ahi zongin tua bangin vai kihei kik leh company te leh kumpi uliante meetna ding tampi kiasuk ding hi. Sum leh pai tawh kitaitehna leitungah a meet tam ngah ding tungnun kituhna ah kua in gualzo zaw ding cih a kidem mahmah uh hong kulta hi.
Tua manin mipi in amau deihna zong genkhia in vaihawmte leh kumpite tungah puak uh a, UCIL te tungah zong puak uh hi. Deihna kibang thei nailo ahih manin kinawk zel, kikum zel, kisu ciauciau zel in om uh hi. Mipi na khanglo lo, na phawk manlo hileh mupi in akpi a tuah ziau bangin UCIL te in na tokhia ziau ding uh a, Meghalaya mipite akbawm sungah akno teng bek lutkik in a gol penpen akpi theihloh, khoiloh mupi in singdawn ah nuamsa in na ne phiauphiau lel ding hi.
http://sanhati.com/news/292/
2. Narmada Bachao Andolan (NBA): Narmada luipi cing dingin tua tui kicing tawh meitha la ding cih kumpi gelna a deihlo te kipawlna min ahi hi. Narmada lui gei ah a teeng mi zawng mi genthei, lo neite mun leh gamte tui kicingin tumcip ding cih theihsa hi. Tua hi leh koi ah lo kho ding? Koi ah teeng ding? Koi ah peem ding? Kumpi in lo sunga om buh leh taang te a kisia khempeuh a man sum tawh tuat in pia ziau ding ci uh hi.
Ahi zongin tua laitak in Medha Patkar kici numei khat in tua thu a zak ciangin a mun ah va hawh a, va en hi. Luipi geia teng mite tawh holim in a dot tak ciangin kumpi leh tui cing dingte tawh kihona kician omlo, compensation bangzah bangci kipia ding cihte limtak gelna omlo in, nopneh takin mizawng mi gentheite kinelhsiah hi cih va mu hi. Tua banga kinopneh mite huh dingin hong kithawi a, a PhD sin laitak nangawn tawpsan in hih Narmada lui tui kicingin a mi, a gam, a lo, a neihsa teng uh a tupmang ding hutna dingin hong kipiakhia a, tampivei anngawl, lamzui in panla khin hi.
3. Chipko movement: Mipi te in gamsung singkung kiphuk tamlua hangin gam kisia ding cih dalna in singkung a kiphuk dingte va kawi, pomcip in a kiphuklohna dingin dalcip uh hi. A lamdang, a hoih mahmah nasep khat ahih manin mipi in kipakta mahmah hi.
4. Cow protection movement: Bawngpi gawh phalloh ding cih a deih pawlte hanciamna, kalsuanna ahi hi. Bawngpi pen Hindu te adingin a kizatna tampi om hi; a diak in a nawi. Bawngnawi pan in a kibawl tampi pen manpha mahmah hi. Manpha cih bek hilo in amau biakna ah zong lim zat uh ahih manin a kigawh lohna dingin hanciam uh hi. Muslim te in deihlo in dal uh hi. Bawngsa pen Muslim te in ne in bawng go den uh hi. Hindu te in bawng gawhloh ding a deih uh ciangin Muslim te in amau simmawhna hi ciin tel khial uh ahih manin amau kikal ah buaina lianpi piang ngei hi.
Hih i genna in mipi deihna pen mipi in pangkhawm in kipulak thei lua hi cih a lak nuam i hi hi.
Suahtakna gam ah mipi ading a phatuam, minam adingin a hoih khempeuh kumpi pan kingen thei a, kumpi in zong a dal theih hilo hi. Kumpi in a piak ding zong hipah napi a theihloh zong om thei hi. A theih kei uh leh hilh ding, lak ding, theisak ding. Thei napi a piak nop kei leh mipi in pangkhawma nget ding, nawt ding, phut ding ahi hi. Ngeina, nekzonna, inn leh lo hutna, sumbawlna suahtakna, biakna leh minam pau leh lai kepna cihte ah mipi minam deihna kumpi tawh kiho, kikum, kithutuak in kepcing ding, puah ding, zuun ding, laptoh ding ahi hi.
Minam a kilamto lo, a kinuaisiah, a nengniam, a kinopneh, a kisimmawh ahih tua banga khantawn nuntak sangin, Gandhi kammal kawm leng, “Do or die” ahi hi. Phu ding, kal ding, nawt ding, phusuak pailet ding maw, ahih kei leh i suahtakna ding i hanciamna ah sikhin, sihpih zaw leng meet zaw hi. Minam a minam hihna nuntakpih lo a minam khat ahih sangin tua minam mangthang leh meetzaw, misialo zaw aci nuam ahi hi. Gandhi in India pen mikangte nuai ah leitung bei donga a om sangin suahtakna ding delh a i hanciamna ah i vekpi in sikhin zaw leng manphazaw lai aci ahi hi. Suaktalo a nuntak sangin suahtakna sihpih leng minphazaw, pasal vai zaw aci ahi hi.
Zomi te’n i ngaihsut ding om hi. Nuaisiah, nenniam, nopneh, simmawh in i om sangin khantoh ding hanciam in sihpih zaw leng i minphazaw lai diam? Zomi i hihna nangawn kipulak ngamlo a milak ah i kisel duamduam sang Zomi ihihna pulak giapgiap a Zomi i sihpih pen a minphat huai zaw lai diam? Zomi hi ing kici ngamlo a i zum selna a min dang khat peuh gen a minam hihna nangawn hangsan taka i pulak ngamloh sang…. Zomite hanlung ciam khangto ni. Hau Za Cin (Phuitong Liim)
Comment piaknop aomleh...