Kum 2015 khit Gam makai ding kua
2010 kum kitelpina tungtawnin U Thein Sein in President ong sem hi. Tu
in kum 5 term khat acing hi ta a, tukum bei kuan ciangin kitelna om
kik dingin kilamen ciat hi. 2015 kitelna tungtawnin a ong kahto ding
tangmi le thunei dingte in kum 5 term khat a len to kik ding ahi hi.
Tua hi a 2015 khit gam makai dingin kuate I deih pen hiam akl kuate
kilawm I sa pen hiam cih pen mikimin I ngaihsut mahmah ding thupi ta
hi.
“ Makai I cihte pen tangthu thupiangte sila ahi hi”( Leo Tolstoy )
acih mah bangin makai thak dingte in zong I puakloh phamawh thute,
tangthu ahoih saklo thute le I gambup kitangsapnate ( historical
necessity ) I tel mahmah ding kisam hi. Tua ciang bekin a kisam le a
kilawm bangin na I sem thei pan ding hi. Sep ding a thupi tampi om
dinga hih lai ah aphamawh thu nam 5 khawng I gen suk ding hi.
Seploh phamawh 1 na
Kawlgam suahtak khit thupiangte khempeuh I et kik ciangin tu ni dong
ciang asiang zo nailo thu hamsa nam nih om ka sa hi. Khatna ah kawlte
deihna bek tawh kimakaih kalsuanzia le mualmite kikalah buaina
lianpi khatna a na om gige ahi hi. Hih buaina pen gamsung buaina
tualgal ( mualtung mite thautawi ) apianna bulpi ahi hi. Hih buai na a
bei matengin tualgal zong veng ngeilo ding hi. Tua hi a makai thak
dingte gambup kitangsapna ahi tualsungah lemna daihna a om theihna
dingin asep loh uh a phamawh thu ahi hi. Makai thak ding te in hih thu
hamsapi pen asiangsak zo pah kei phial zongin tu laitak dinmun sangin
a siat zawk lohna dingin pilvang takin a lepsiam loh phamawh thu ahi
hi.
Seploh phamawh 2 na
Hih pen a tunga thubuai tawh a kizom to ahi hi. Thautawite thuneihna a
tam ciangin Democracy kalsuanzia neu semsem a atawpna ah galkap kumpi
khutsung nangawn kitung thei hi. 1962 kum khit a kipan mipi le kumpi
kikal kisiatna a kizom toto ahi hi. Tua kumpi thuneite pen galkapte
tawg na kimemat khinkhian ahih manin Mipi le Galkap kikal buaina/
kisiatna cih theih ahi hi. Tua hi a maikai thak dingte in mipi le
galkap kikal thusiate a khuituah siam ding le thu khat peuhpeuh a
mualsuah zo ahih ding kisam hi.
Thu thumna
Atunga thubuai bulpi nam nihte a kantan zawhna dingin gamvai thuhawmte
in a beisa ciangciangah amau cih bek ci tentan ( Radical ) ( amau a
bek man sa ) ciat uh a, thau nangawn tawi in khat le khat kikap gawp
uh hi. Tu in kum 60 bang cingta ahih hangin a zo om thei peuhmah lo
hi. Alang nihtuakin sup cihtakin kisum hi. Adiakdiak in gam mite
kihehpih huai mahmah ta a, gambup mailam ding mial mahmah in lungman
huai mahmah hi. “ Kei a a hoih pen hi. Nanga a manlo pi hi.” cih
thungaihsutzia pen bangzahin siahuai hiam cih pen abeisa thute en kik
leng kitel mahmah ta hi. Tu in hih bang thungaihsutziate kinusia
pianpian ta a, tua sang a nem zaw deuh ahi “ Maitang kituahin kici
ziahziah ding” cih lamah kihoi pian leuleu hi. Tua hi a Maikai thak
dingte pen hih a langkai thungaihsutzia ( Radical )guam thukpi a pelh
siam theite ahih ding thupi mahmah hi.
Thu 4 na
Gam vai thupiangsate hoih tak en kik leng, gamvai peuhpeuh ah mipite
kikhuasakzia ( Political culture ) limlim pen apaubanglo ahoih mahmah
a deihhuai mahmah Na khat ( Norm ) peuhpeuh tawh tehkak nuam hamtang
hi hang. Hih bangin ahoih pen I deih pen I lunggulh pen cih a
paubanglo thute I lunggulh luat ciangin thu-om-zia taktak te ( Reality
) ki mu zolo thei hi. Thu-om-zia taktak kician takin I muh theih loh
ciangin thu kideihkaih gawp thei hi. Tua hi a Makai thak ding te in
thu khat peuhpeuh ah Utna deihna bek bulphuh thupomziate kantan in a
kisam le a kul bang thu a khentat thei ahih ding kisam mahmah hi.
Makai thakte in gup tuam paih tuam nei loin thu-om-zia tungtawnin
thukhentat ngam ding kisam hi.
Thu 5 ( lungdeih thu )
Atunga I gen sa seploh a phamawh thu nam 4 ban ah makai thak dingte
pen mipi deihna tawh a kitel ( Polular vote ) mah hileh lunggulh huai
ka sa hi. 2008 thukhun bang lian hileh mipite tel ( elected person )
hetloh khat nangawn in President a sem thei hi zen hi. Hih pen Upadi
mit tawh en leng a man mahmah ( Legal ) ahih hangin thupaizia taktak (
Legitimacy ) hi hetlo mawk hi. Upadi tawh kituak le kituak lo pen
laikung laidal tawh a kisem hi lel a, thupaizia ( Legitimacy ) tawh
kituak kituaklo pen mipite khentat ding thu ahih manin kikhem bawl
theilo hi. Gammi khat hihna tawh a kingah thei bek ahi mee piakna pen
hih lai ah pilvang takin I zat siam ding ahi hi. Tu hun pen Democracy
khuahun bek tham loin gam makai dingte zong thupaizia siangtho tak
tawh a kah to te hun hi lailai hi.
Lungtang le khuak tonkhawm
Atunga thu nam 5 tawh akidim mi khat peuhpeuh 2015 kum kitelna
tungtawn in ong piang zo takpi ding hiam cih pen a gen hak thu khat
ahi hi. Mi khat tungtawn bek hi loin Party khat tungtawn nangawnin I
mu zo ding hiam cih khat ong hi lai zen hi.
Lampi dang khat ah tawh zong lai leng thulu 5 na tawh a kidim makai
khat ong kah hen la thudang 1,2,3,4 tawh akidim makaite khatciat in (
Thinktank ) ama kimlepam pan dinpih leh zong a lem thei thu ahi hi.
Hih dan pen USA kumpite bangin nak zak mahmah uh hi. Ahi zong hih
bangin deihsakna tawh a kilemtawm makaihna tawh kalsuannapen kawlgam
tangthu sungah tam het lo hi. Lungtang le khuak tonkhawm sak zo mahmah
lo I hih manin tualgal tawh a nitum niloh I hi hi.
Baby Boomer
Ataktak in cileng tu laitaka I maikai neihsunte pen thupi thei mahmah
uh a ka zahtak mahmah hi. Amaute khatciat khatciat in a tunga I gen sa
thu nam 5 te a nei zong om kha phial mah ding hi. Azenzen amau teng
ong pang khawm thei tangial lehbel lungdeih teng kicinna hi pah a, thu
le la hoih in gam le minam khempeuh ading thunmtui thu manpha ahi hi.
Ahi zongin amau teng kekkek khut ong kilet ding bel mualmong et mah
bang lai hi.
Tua banah tu laitak I makai te pen kum 60 pan a tungsiah pian vive ahi
hi. Amaute in ong makaih leh term khat hoih takin ong makaih zo mah
ding uh hi. Ahi zongin term kik 2020 kum nungah makai ding kibatsa
ding tawh kibang hi. Atunga I thu gen thu 1 le thu 2 na te pen term
khat sunga kizo siang thei nam ding hi lo a, makai khat lek khat
tavuan akisangsawn toto loh aphamawh thu ding ahi hi. Ahi zongin makai
khat le khat akidawl to diamdiam thei dingin khangthak makai kipattat
khiatna pen tu ni ciangciang thangah huai nai mahmah lo sawnsawn hi.
A ngaihsut huai thudang khat om lai hi. Baby Boomer kici Galpi II khit
a piang ( tu laitak kum 60 kim pawl , tulaitak I makai a tamzaw ) te
lungsim paizia zong I tel ding thupi sem hi. Hih thu pen Soviet Union
hun lai a ciamnuaihna kam khat tawh ka gen nuam hi.
Dotna : Awle le Politburo te kilamdang hiam ( politburo =communist
party makaite )
Dawnna : Awle pen a vun sah in a ha tang 40 pha hi. Politburo te in
tuate neilo hi. ci se hi.
Tua hun lai a Politburo te pen a vun sah lo hi. Asep abawlna khat peuh
kipaupih leh thuak zo vet lo uh hi. Kuama thugen sang theilo uh hi.
Aha cing nawn lo hi. Tek ta hi ci hi. ( 7 May 2015 ) ( The Messenger
vol 5, No 48 )
liantuang
kawlpi ( 09 400511757 )
Comment piaknop aomleh...